Alegoria to obraz lub opowiadanie posiadające cechy przenośni stałej, motyw o ukrytym znaczeniu niż odczytywane. Tekst, obraz, postać, przedmiot występujący w dziele kultury może mieć znaczenie dosłowne i metaforyczne. Gdy już jego znaczenie dodatkowe przenośne „zadomowi się” w kulturze, staje się alegorią, czyli posiada dodatkowe stałe znaczenie.
Alegoria różni się od symbolu owym przypisaniem do konkretnego dzieła, postaci, epoki lub wydarzenia, o którym trzeba wiedzieć, aby rozpoznać alegorię. Symbol pod tym względem jest wieloznaczny i bardziej uniwersalny.
Przykład w malarstwie
Przykładem alegorii w malarstwie jest pochodzący ze średniowiecza motyw kościotrupa z kosą w ręku – alegoria śmierci odbierającej ludziom życie.
Z kolei niżej widzimy alegorię wolności pod postacią kobiety wiodącej ludzi na barykady – XIX w. (1830).
W literaturze alegorią może być fabuła, wątek, postać, które oprócz własnego znaczenia mają wymowę abstrakcyjną, metaforyczną, symboliczną – znaczą coś ponad to, co zostało zapisane. Najczęściej widzimy je w bajkach lub utworach o ukrytym znaczeniu historycznym czy politycznym mającym na celu dokonanie uogólnienia.
Przykłady literackie
Przypowieści biblijne
Do najstarszych przykładów literackich alegorii należą przypowieści opowiadane w Biblii przez Chrystusa. Dla przykładu termin „talent” ma znaczenie alegoryczne, mimo iż pierwotnie kojarzył się z jednostką monetarną. Dzięki przypowieści o talentach nabrał znaczenia typu: zdolności, dar, mistrzostwo – coś, co cechuje jednostkę. Każdy człowiek może mieć inny talent, ale ważny jest obowiązek wykorzystywania go. Po śmierci wierzący zostaną z poszukiwania go w sobie i samorozwoju rozliczeni.
Ignacy Krasicki „Pan i pies”
Pies szczekał na złodzieja, całą noc się trudził;
Obili go nazajutrz, że pana obudził,
Spał smaczno drugiej nocy, złodzieja nie czekał;
Ten dom skradł; psa obili za to, że nie szczekał.
Wiersz ten jest alegorią zamkniętą od wieków w powiedzeniu: „Jeśli ktoś chce psa zbić, zawsze kij znajdzie” – kij to powód. Zawarta w tym zdaniu myśl ma charakter uniwersalny. Dotyczy także ludzi: jeśli kogoś nie lubisz, zawsze mówisz o nim źle. Zawsze znajdziesz powód, aby mówić źle o kimś, kogo chcesz zranić w ramach odpłacenia mu za zło, które wyrządził Tobie itp. (więcej bajek I. Krasickiego).
Ignacy Krasicki „Przyjaciele”
Pamiętasz pewnie zajączka z bajki „Przyjaciele” I. Krasickiego. Uciekał ów szarak przed sforą psów podczas polowania i prosił przyjaciół, aby pomogli mu w ciężkiej sytuacji uniknąć śmierci. Niestety, prawda mówiąca o tym, iż „prawdziwych przyjaciół poznaje się w biedzie”, unaoczniła się w całej pełni.
Zajączek może być więc alegorią kogoś zdradzonego, kto wierzył w przyjaciół. Jest alegorią idealisty, człowieka wiernego zasadom, które okazują się fikcją. Przyjaźń i wiara w nią jest wartościowa do czasu, gdy nie zostanie zweryfikowana przez życie…
Alegorie w przysłowiach
