Był głównym nurtem ideowym oświecenia, a polegał na odrzucaniu w procesie dochodzenia prawdy wszystkiego, czego nie da się wyjaśnić rozumem (z łac. ratio- rozum), to znaczy: tylko to jest prawdziwe, co możemy racjonalnie uzasadnić za pomocą nauki i rozumu. Racjonaliści przeciwstawili się dogmatom kościelnym i fanatyzmowi religijnemu. Od nich wywodzą się światopoglądy zwane deizmem i ateizmem. Pierwszy zakłada, iż Bóg jest stwórcą świata, lecz nie wpływa na losy ludzkie, drugi, ateizm odrzuca istnienie Boga w ogóle.
